“Akdeniz, artık zeytin ağacının yetişmediği yerde sona erer.” diyor Fransız yazar Georges Duhamel. Bu çok yerinde tespite IOC-Uluslararası Zeytinyağı Konseyi bir ekleme yaparak, “nerede güneş izin veriyorsa, orada zeytin ağacı kendine bir yer bulur ve kök salar.” diye ekliyor. İşte bu kısmen doğru olsa da bir önemli fark var. Çünkü, Akdeniz’deki zeytin ağaçları, binlerce yıldır oradaydılar. İslami bir kavramla söyleyecek olursak “hüda-yı nabit” ağaçlar yani Allah tarafından. Diğer kıtalara, ülkelere ve bölgelere sonradan götürüldü, dikildi, ama Akdeniz’in doğal dokusu bu, 46. enlemden güneye 30. enleme kadar olan coğrafya ve iklim belirleyici oldu. Yıllık ortalama sıcaklık 16°-22° derecede, en düşüğün -8° derecede ılıman, sıcak rüzgarlara dayanıklı ve killi, kalkerli toprakları seven olarak tanımlanır.
Akdeniz zeytin yetiştiriciliği bakımından dünyanın diğer bölgelerine oranla iklim, jeomorfoloji (yeryüzü şekillerini inceleyen bilim dalı/jeoloji), toprak ve nem bakımdan en uygun ekolojik şartlara sahiptir. Unutmamak gerek, bir bölgenin bitki örtüsü, tarihi ve kültürü coğrafya ile de doğrudan ilişkilidir.
Zeytin ağacı artık Latin Amerika’da, Brezilya, Arjantin, Şili gibi ülkelerde ABD Kaliforniya’da da var. Avustralya, Japonya ve Çin’de de var. Bu zeytin ağaçları oralara son yüzyıllarda fide olarak götürülüp dikilen ağaçlar.
İtalya Mongardio, İspanya, Yunanistan Peloponez, Santorini adası Kıbrıs, İsrail ve Kuzey Afrika’da bulunan fosil, çekirdek kalıntıları ve yapılan araştırmalarda; günümüzden bir milyon yıl önce, “3. Jeolojik Zaman”da Akdeniz’de zeytin ağacının varlığı bilim insanları tarafından tespit ediliyor. İsrail’de Har Hanegev’de yapılan kazılarda, yabani zeytin ağacı odununa rastlanmıştır. Buradan 35 – 50 bin yıl anlamına gelen bir geçmişinin olduğu belirtiliyor. Ama, bu dünyada 30 farklı çeşidinin olduğu bilinen Latince,“olea europea oleaster” adı verilen ve delice de denilen yabani zeytin ağacı. Daha çok Delice yağı denebilecek zeytinyağı, aydınlatmada, sağlık ve kozmetik (yüze ve vücuda uygulama) alanında yaygınlaştı. Ehlileştirilerek “olea europea sativa” ya geçiş yani meyve, zeytin olarak yenilir ve yağından yemek yapılır hale getirilişi MÖ 4000 yılında. 19 Günümüzde dünyadaki zeytin ağacı varlığı, 2018 yılı verilerine göre yaklaşık 10 milyon hektar alanda 1 milyar ağaç olarak kaydediliyor. 17 Milyon ton zeytin üretiliyor, bunun 3 – 3,5 milyon tonu zeytinyağı gerisi sofralık zeytin olarak tüketiliyor. Akdeniz ülkeleri toplam dünya rekoltesinin %90-95’ini üretiyor, Portekiz de bu çerçeve içine alınıyor.
Seviyorum
Zeytinin yurdu ülkeleri
Şili’nin,Chacabuca’sında
sabahları
platin tüylerle kaplanan
zeytin tarlalarını,
Avrupa haritasında
Tiren denizinin ışığı üstünde yükselen
Anacapri’de
kıvrım kıvrım sıradağların yamacındaki
zeytinlerin çaresizliğini:
İspanya’yı
bir azgın deniz fırtınasının
portakal çiçekleriyle örttüğü
o zeytin karası sepeti
Pablo Neruda